داغ لاله‌های واژگون

سیده زهرا عباسی-همشهری آنلاین:

کهگیلویه‌وبویراحمد با داشتن 2بخش گرمسیری و سردسیری به سرزمین چهارفصل شهره شده است؛ استانی‌ با دریاچه‌های زیبا، آب‌های روان، قله‌های سر به فلک کشیده و دشت‌های فراخ که هر کدام جاذبه‌ای را پیش روی گردشگران قرار می‌دهد. با وجود این، گردشگران کمی زیبایی‌های این سرزمین را می‌شناسند و به آن سفر می‌کنند؛ شیوع کرونا هم راه را به روی گردشگران بسته است. 

عروس‌های سربه زیر زاگرس
یکی از جاذبه‌های کهگیلویه‌وبویراحمد رویش لاله‌های واژگون در بیش از هزار هکتار دشت و مناطقی از جمله دامنه‌های کوه دنا، مارگون، کاکان، سی‌سخت، کوه‌گل و دیگر مناطق این استان است؛ لاله‌های واژگونی که در روایت‌های اسطوره‌ای داغدار سیاوش هستند. روایت است که این گل شاهد مرگ سیاوش بوده است و از اندوه سیاوش سر به زیر افکنده تا بر بی‌گناهی او اشک بریزد: «چو سرو سیاوش نگون‌سار دید، سراپرده دشت خون‌سار دید، بیفکند سر را ز انده نگون، بشد زان سپس لاله واژگون» بر اساس همین اسطوره است که لاله واژگون را در اورامانات و پاوه در استان کرمانشاه با نام گل اشک سیاوش می‌شناسند.

کاهش 97درصدی بارندگی 
از سوی دیگر عمر این گیاه بسیار کوتاه است و گل‌دهی آن از اوایل اردیبهشت آغاز می‌شود و در فصل بارش پایان می‌یابد. امسال اما فصل بارش در کهگیلویه و بویراحمد زودتر از حد تصور به پایان رسید؛ میانگین بارندگی سالانه در کهگیلویه و بویراحمد 661 میلی‌متر معادل 3برابر میانگین بارندگی در کشور است، اما این عدد امسال به 477میلی‌متر رسید. بارندگی در این استان نسبت به سال قبل 14درصد و نسبت به بلندمدت 21درصد کاهش را نشان می‌دهد و درمحدوده  بهار و نسبت به بهار سال قبل این کاهش به 97درصد رسیده است. با توجه به کاهش 40درصدی ذخیره سد شاه قاسم به عنوان یکی از منابع تامین آب آشامیدنی استان، چالش آب در آن دور از انتظار نیست و همین چالش موجب تشکیل ستاد بحران استان با کمیته‌های آب، برق، اطلاع‌رسانی، کشاورزی، امنیتی و نیروی انتظامی و تعیین خسارت برای مدیریت بحران آب شده است.

ورود دام عشایر به مراتع لاله واژگون
رئیس اداره جنگلداری و جنگل‌کاری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کهگیلویه و بویراحمد با بیان اینکه در این استان 480هکتار مرتع وجود دارد به همشهری می‌گوید: «از کل وسعت زمین‌های مرتعی کهگیلویه و بویراحمد، 120 هزار هکتار مراتع سردسیری و بقیه گرمسیری و تقریبا همه مراتع سردسیری استان محل رویش لاله‌های واژگون هستند.» 
«جواد رحیمیان» با اشاره به پراکندگی محل رویش لاله‌های واژگون در استان، تاکید می‌کند: «همه گونه‌های مرتعی از جمله لاله‌ها وابسته به بارندگی سالانه هستند. با توجه به خشکسالی و کاهش بارندگی، فصل کوچ جلو افتاد و زودتر شروع شد و دام‌های عشایر زودتر وارد مراتع شدند و حیات آن را تحت تاثیر قرار دادند.» او به یافته‌های علمی اشاره می‌کند که بر اساس آن یک میلی‌متر بارندگی یک کیلوگرم تولید علوفه را کاهش می‌دهد. این در حالی است که به گفته رحیمیان، گونه‌های مرتعی از جمله لاله‌های واژگون، فقط با حضور دام‌های عشایر از بین نمی‌روند و مورد استفاده دارویی و زینتی هم قرار می‌گیرند. 

خشکسالی و تهدید لاله‌ها
رئیس اداره جنگلداری و جنگل‌کاری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کهگیلویه و بویراحمد ادامه می‌دهد: «امسال همه عوامل دست به دست هم داد تا عرصه‌های مرتعی ضعیف شوند و بذردهی‌شان کاهش یابد. با توجه به شرایط خشکسالی، شدت گرما هم زیاد شد و در حال حاضر حتی در مراتع سردسیری هم دما بالای 30 درجه است و به همین دلیل لاله واژگون نتوانست خود را با شرایط وفق دهد.» 
به گفته رحیمیان، تاثیر عوامل انسانی و طبیعی به حدی است که می‌تواند روی رویش گیاه در سال آینده هم تاثیر بگذارد؛ وقتی این گونه حساس امسال نتوانسته است پیاز خود را حفظ کند، خشک می‌شود و سال بعد هم رشد نمی‌کند.

خطر انقراض لاله‎‌های زرد
رئیس اداره جنگلداری و جنگل‌کاری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کهگیلویه و بویراحمد با تاکید بر اینکه میزان خسارت خشکسالی بر گونه‌های گیاهی به ویژه گیاهان مرتعی در دست بررسی است، اظهار می‌کند: «پیاز لاله‌های واژگون 25سانتی‌متر پایین‌تر از سطح زمین است و بارندگی باید به قدری باشد که به خاک نفوذ کند. امسال بارندگی به حد نصاب نرسید و در برخی مناطق اصلا لاله واژگون رشد نکرد.» 
رحیمیان تاکید می‌کند که گونه زردرنگ لاله‌های واژگون پراکنش محدودی دارد و خیلی تاثیرپذیرتر هستند و متاسفانه حجم آن‌ها به حد خطرناکی رسیده و به دلیل در معرض انقراض بودن، به حفاظت شدید نیاز دارند. 
او معتقد است فلسفه وجودی منابع طبیعی در کشور، حفظ گونه‌های گیاهی است، اما این کار به مشارکت مردم نیاز دارد.

کاهش زیستگاه لاله واژگون
لاله‌های واژگون در رنگ‌های نارنجی، زرد و قرمز رویش می‌کند. 60گونه از این گیاه در سراسر دنیا شناسایی شده که ۱۵گونه از آن در ایران وجود دارد و به طور طبیعی در کشورمان رشد می‌کند. لاله واژگون از منحصر به‌فردترین گونه گل‌ها و گیاهان بومی و وحشی مناطق کوهستانی ایران است که به عقیده گیاه‌شناسان به سرعت در حال انقراض و زیستگاه و تعداد این گونه گیاهی بسیار کاهش یافته است. 
این گونه به دلیل برداشت غیرقابل کنترل گل و پیاز از رویشگاه‌های طبیعی بیش از پیش در معرض نابودی قرار دارد. «محمود باقری» مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کهگیلویه و بویراحمد در این باره می‌گوید: «فصل گل‌دهی این گیاه از نیمه فروردین تا اوایل خرداد و بهترین موقع بازدید از این گل‌ها اردیبهشت است.» به گفته وی، چنین مناطق و جاذبه‌های طبیعی می‌توانند در جذب گردشگران داخلی و خارجی نقش مهمی ایفا کنند.
جذب گردشگر و بهره‌برداری بومیان از لاله‌های واژگون اهمیت این گونه را بیش از پیش نشان می‌دهد؛ این در حالی است که کاهش بارندگی و خشکسالی آن‌ها را بیشتر در معرض خطر قرار داده.